پایان نامه اصل تناظر و ترافع در حقوق آیین دادرسی مدنی ایران

پایان نامه اصل تناظر و ترافع در حقوق آیین دادرسی مدنی ایران

چکیده 

 اصل تناظر یکی از اصول راهبردی آیین دادرسی مدنی است.براساس این اصل هریک از اصحاب دعوا باید،علاوه براین که فرصت و امکان مورد مناقشه قرار دادن ادعاها ،ادله واستدلالات رقیب را داشته باشد ،باید فرصت و امکان طرح ادعاها،ادله واستدلالات خود را نیز دارا باشد.چهره دیگر این اصل در اعلامیه حقوق بشر وکنوانسیون حقوق بشر اروپایی تحت عنوان دادرسی منصفانه مورد اشاره واقع شده است. اصل تناظربه طور صریح، درهیچ یک ازمواد قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی نشده است..رعایت اصول مزبور در قانونگذاری ،حاصل عنایت به اصول قضا و قضاوت در ایران باستان ،درفقه و البته در غرب و مخصوصا فرانسه بود.یکی از مهمترین اصول راهبردی مزبور اصل تناظر است که برخی حقوقدانان آن را با حق دفاع مترادف دانسته و عده دیگری تناظر را جرای اصل احترام حق دفاع می دانند .و برخی نیز بر این عقیده اند که احترام حق دفاع فقط جنبه ای از اصل تناظر یا نتیجه مستقیم آن است که بالاخره بعضی نیز آن را تضمین کننده مساوات اصحاب دعوا تلقی می نماید.اصل تناظر از ابتدای جریان رسیدگی تا صدور رای و اجرای رای باید رعایت گردد و رعایت اصولی همچون تناظری بودن دادرسی و علنی بودن دادرسی و آزادی در دفاع از تضمینات بنیادین دادگستری است .هدف اصل تناظر برقراری مباحثه آزاد بین طرفین دعواست. اصل تناظر چیزی بیش از بی طرفی قاضی را اقتضاء می نماید و باید مباحثه در خصوص جنبه های مختلف دعوا را برای طرفین فراهم سازد.

واژگان کلیدی : اصل تناظر  ،  حق دفاع  ،  آیین دادرسی مدنی ، دادرسی عادلانه

مقدمه

اصل تناظر یکی از اصول اولیه در محاکمه و رسیدگی قضایی محسوب می شود.تناظر در لغت به معنی«باهم بحث ومجادله کردن» و «مقابله نمودن» آمده است. مفهوم  حقوقی  اصطلاح،آنچه مورد  نظر ماست، از  معنی لغوی آن چندان دور نمی باشد . اصل تناظر در فقه ، برابری طرفین ، تسویه بین خصمین گفته اند و در ذات اصل تناظر ، تضمین نوعی برابری برای طرفین دادرسی موجودیت خواهد یافت که در اسناد بین المللی و نیز آیین دادرسی کیفری به عنوان ، برابری سلاح ها معروف گشته است . این اصل عام الشمول هر چیزی را که لازم است در دادرسی اجرا شود زیر سایه خود می گیرد . 

مبحث نخست-مفهوم  و تاریخچه اصل تناظر

اصل تناظر یکی از اصول راهبردی آیین دادرسی مدنی است. تناظر ترجمه واژه فرانسوی contradiction است که برخی از حقوقدانان آن را به ترافع ترجمه کرده1 و تا سالهای اخیر نیز میان سایر حقوقدانان به همین مضمون شایع بوده است. ولی اخیرا یکی از استادان آیین دادرسی مدنی ،واژه مزبور را به تناظر ترجمه کرده اند2.بر اساس این اصل هریک از اصحاب دعوا باید،علاوه بر این که فرصت و امکان مورد مناقشه قرار دادن ادعاها،ادله و استدلالات رقیب را داشته باشد،باید فرصت و امکان طرح ادعاها ،ادله و استدلالات خودرا نیز دارا باشد.

 گفتار نخست-معنای لغوی وتعریف  حقوقی اصل تناظر

اصل تناظر از نظر لغوی و اصطلاحی هم معنی هم هستند که در ادامه مطلب به بررسی لغوی واصطلاحی این واژه می پردازیم. حقوقدانان در مفهوم و حدود اصل تناظر اتفاق نظر ندارند . برخی آن را با حق دفاع مترادف می دانند. برخی دیگر ، احترام حق دفاع را فقط جنبه ای از اصل تناظر یا نتیجه ی مستقیم آن می دانند. و بالاخره عده ای آن را تضمین کننده ی مساوات اصحاب دعوا تلقی کرده اند3. در این تحقیق ، تناظر در معنای عام آن ( معنای اخیر ) و شامل کلیه ی اموری که قاضی و اصحاب دعوا برای تضمین مساوات اصحاب دعوا باید رعایت کنند ، در نظر گرفته شده است . 

1 - متین دفتری،احمد،آیین دادرسی مدنی و بازرگانی،جلد1ص 402،مجمع علمی و فرهنگی مجد،تهران،1378

2 - شمس،عبدالله،آیین دادرسی مدنی،دوره بنیادین ،جلد2،نشرمیزان،1381

3 - شمس، عبدالله ،اصل تناظر ، مجله ی تحقیقات حقوقی ، دانشگاه شهید بهشتی ، تهران ،شماره 35-36

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

مقدمه.................................................................................................................... 1

فصل نخست: مفهوم ، تاریخچه ، اصول مرتبط با اصل تناظر

مبحث نخست :مفهوم و تاریخچه اصل تناظر..................................................... 5

گفتار نخست :معنای لغوی و تعریف حقوقی اصل تناظر ............................................... 5....

بند نخست- معنای لغوی اصل تناظر........................................................................... 6

بند دوم-تعریف  حقوقی اصل تناظر........................................................................... 6

گفتار دوم: تاریخچه اصل تناظر................................................................................ 7

بندنخست – سابقه اصل تناظر در فقه اسلامی ............................................................. 7

بند دوم- سابقه اصل تناظر در حقوق ایران.................................................................. 9

مبحث دوم: اصول  و ویژگی های حاکم بر اصل تناظر................................ 10

گفتار نخست: اصول حاکم بر اصل تناظر................................................................. 10 

بند نخست –اصول حاکم بر اصل تناظر در فقه اسلامی.............................................. 10

الف – علم قاضی در فقه اسلامی............................................................................ 11

ب –رعایت عدالت در دادرسی اسلامی.................................................................. 13

بند دوم –اصول حاکم بر اصل تناظر در حقوق ایران ................................................ 14

الف-اصل آزادی دفاع ......................................................................................... 15

ب –قاعده منع تحصیل دلیل ................................................................................. 16

ج-آزادی ابراز ادله .............................................................................................. 18

د –دادرسی عادلانه ............................................................................................. 20

و- رعایت حریم خصوصی افراد............................................................................. 22

گفتار دوم:  اصول مربوط به ویژگی های دادرسی تناظری.......................................... 23

بندنخست- اصل تشریفاتی بودن دادرسی ................................................................ 23

بند دوم –اصل کتبی بودن دادرسی......................................................................... 24

بند سوم – اصل بی طرف بودن قواعد دادرسی......................................................... 25

بند چهارم – دادرسی تناظری مبتنی بر اصل تناظر..................................................... 26    

بند پنجم –اصل تناظر لازمه ی رسیدگی منصفانه...................................................... 27

بند ششم –اصل تسلط طرفین دعوا بر جهات و موضوعات دعوا ................................. 28

الف- اصل تسلط و طرفین دعوا.............................................................................. 29

ب – جهات حکمی و اثبات موضوعات................................................................. 31

ج- اصل تسلط و دادرس ...................................................................................... 33

مبحث سوم – اصل تناظر در حقوق فرانسه و کامن لا.................................... 35

گفتار نخست : اصل تناظر در حقوق فرانسه ............................................................. 35

بندنخست–سابقه و ماهیت اصل تناظر در فرانسه ....................................................... 37

بند دوم –تکالیف طرفین دعوا در ارتباط با اصل تناظر............................................... 39

گفتار دوم : اصل تناظر در حقوق کامن لا ............................................................... 42

بندنخست– اصل تناظر در حقوق انگلستان............................................................... 43

بند دوم – اصل تناظر در حقوق آمریکا................................................................... 45

نتیجه گیری فصل نخست ...................................................................................... 47

فصل دوم: نقش اصحاب دعوا ودادگاه در ارتباط با اصل تناظر و استثنائات اصل تناظر

مبحث نخست : نقش اصحاب دعوا و دادگاه در ارتباط با اصل تناظر............ 49

گفتارنخست : خواهان و رعایت اصل تناظر در مراحل تقدیم دادخواست و جریان دادرسی 50

بند نخست – خواهان و مراحل تقدیم دادخواست با رعایت اصل تناظر ....................... 51

بند دوم – خواهان و رعایت اصل تناظر در جریان دادرسی......................................... 59

گفتار دوم : خوانده و رعایت اصل تناظر در جریان دادرسی........................................ 62

بندنخست – حقوق خوانده در جلسه اول دادرسی..................................................... 64

الف- اعتراض به بهای خواسته ............................................................................... 64

ب- ایرادات ....................................................................................................... 69

ج- جلب ثالث..................................................................................................... 72

د –دعوای تقابل .................................................................................................. 74

و – تعرض نسبت به اسناد مورد استناد خواهان ......................................................... 75

بند دوم – تکلیف خوانده در اولین جلسه دادرسی .................................................... 79

گفتار سوم : دادگاه و رعایت اصل تناظر ................................................................. 82

بند نخست – نظارت بر اجرای اصل تقابل................................................................ 82

بند دوم – رعایت اصل تناظر توسط قاضی .............................................................. 85

بند سوم – اصل تناظر و ارائه ادله ........................................................................... 87

الف- کارشناسی.................................................................................................. 87

ب-سوگند.......................................................................................................... 89

ج-شهادت ......................................................................................................... 91

د-اسناد .............................................................................................................. 93

مبحث دوم – استثنائات حاکم بر  رعایت اصل تناظر...................................... 96

گفتار نخست  : استثنائات رعایت بلا فاصله  اصل تناظر.............................................. 96

بند نخست –  عدم  لزوم رعایت بلافاصله اصل تناظر................................................. 96

بند دوم – تجویز عدم رعایت بلافاصله اصل تناظر..................................................... 99

بند سوم – عدم امکان رعایت اصل تناظر............................................................... 101

نتیجه گیری فصل دوم ........................................................................................ 103

نتایج نهایی....................................................................................................... 105

پیشنهادات پژوهش............................................................................................. 111

منابع و مآخذ..................................................................................................... 113